De Arts and Crafts (1880-1910) was een invloedrijke beweging in de kunstnijverheid vanaf het midden van de 19de eeuw. Na de eerste wereldtentoonstelling in het Crystal Palace in 1851 was er kritisch commentaar gerezen op de 'klassieke' vormgeving van industrieel vervaardigde producten.
De 'kitsch' uit het Crystal Palace - Elizabethaanse meubels en een gladiatorbijzettafel (machinale productie)
Kunstenaars, vormgevers en intellectuelen ageerden tegen de imitatie van historische stijlen. De Arts and Craftsbeweging verzette zich tegen de industriële massaproductie en pleitte voor een terugkeer naar het ambachtelijke, zoals in de Middeleeuwen. Dat zou niet alleen een betere vormgeving opleveren, maar ook gezondere levensomstandigheden voor de arbeiders. In het Victoriaanse Engeland leefde een groot deel van de bevolking, de fabrieksarbeiders, onder zeer moeilijke omstandigheden. Marx en Engels zagen het met lede ogen aan.
 |
Dat gold ook voor William Morris, de vader van de Arts and Crafts beweging. In 1861 richtte hij de firma Morris, Marshall and Faulkner op. Het bedrijf maakte ontwerpen voor woninginrichting: behang, tapijten, meubelbekleding, gordijnen en glas-in-lood. Morris meende dat de slechte smaak van de industriële producten voortkwam uit feit dat ze door een machine geproduceerd waren en niet met de hand gemaakt. In vroeger tijden werkten ambachtslieden ook in betere werkomstandigheden. Morris wilde terug naar het eerlijke handwerk en naar een vormgeving, waarbij vakmanschap nog meesterschap betekent. Voorbeelden hiervan vonden zij in het verleden, met name de Middeleeuwen, toen kunstenaar, vormgever en uitvoerder nog samenwerkten naar één gemeenschappelijk doel.
Morris wees het systeem van de moderne industriële productie radicaal af, omdat hij meende dat de lelijkheid van Engelse producten rechtstreeks voortvloeide uit de machinale productiewijze. Doordat de arbeider een dom verlengstuk van de machine was geworden, stelde Morris, waren er twee dingen misgegaan. Het ambachtelijk meesterschap dat in de middeleeuwse gilden persoonlijk van meester op gezel werd overgedragen, had plaatsgemaakt voor blinde routinehandelingen. Winstbejag leidde niet alleen tot wanstaltige producten, ook de voldoening die het maken van een mooi meubel oplevert was de arbeider afgenomen. Door machines uit te bannen en terug te keren tot de uitgangspunten van de middeleeuwse ambachtsgilden, werden twee vliegen in één klap geslagen: de afstomping en loonslavernij in de fabrieken zou verdwijnen en de trots, vreugde en beroepseer van de ambachtsman zouden terugkeren. Met de herwaardering van het ambacht zou de kwaliteit van de producten vanzelf op een hoger plan komen.
Deze ideeën leidden tot de oprichting van werkplaatsen naar middeleeuws model. Werkgemeenschappen naar het voorbeeld van middeleeuwse gilden. Ook richtte Morris een eigen uitgeverij op en schreef de eerste fantasy romans. Die spelen zich af in een verzonnen wereld met een middeleeuwse sfeer.
Binnen enkele jaren behoorden de ambachtelijk geproduceerde meubels, meubelstoffen en behang tot de absolute top van de markt. En hoewel die producten leunden op middeleeuwse voorbeelden, waren ze verfrissend modern. Een groot contrast met het Victoriaanse interieur, dat uitbundig was ingericht met pompeuze en overgedecoreerde meubelen. Voorwerpen die industrieel gemaakt werden, maar er uitzagen als een klassiek, middeleeuws of victoriaans meubel. Ze waren in de ogen van William Morris zielloos. Hij gruwde van die onechte kitsch.
Zijn hervormingsbeweging verzette zich tegen zulke ‘oneerlijke vormgeving’. Morris idealiseerde het traditionele leven, hij pleitte voor het eerlijke ambacht, het vakmanschap uit de Middeleeuwen. De maker moest weer een gedegen kennis van de materialen en technieken leren en zonder machines tot eerlijke vormen komen.
De firma Morris & Company bracht verschillende middeleeuwse ambachten in de praktijk, alle ontwerpen voor glas-in-loodramen, meubilair, borduurwerk, vloerkleden en behang werden met de hand gemaakt.
Arts en Crafts (design) stond voor goede, handgemaakte ontwerpen in plaats van de fabrieksproducten die versierd werden met decoraties die uit voorbeeldboeken werden overgenomen. Weg met die neostijlen!
In de werkplaats van William Morris werden stoffen en behang met de hand gedrukt. Het motief werd uit een blok hout gesneden.
Bij deze hoogdruktechniek werd alles wat niet tot het motief behoorde weggesneden. Voor elke kleur was een apart blok nodig, wat ingeïnkt precies passend moest worden afgedrukt.
Het basisontwerp wordt rapport genoemd. Voor dit rapport (de kleinste eenheid van een patroon) waren verschillende houtblokken nodig, want elke kleur wordt gedrukt met een apart blok. Het basismotief (rapport) werd soms ook gespiegeld en gedraaid herhaald, het moest exact aansluiten.
Men streefde naar eenheid: schoonheid en functionaliteit moesten verenigd worden. Om het interieur in stijl te houden, werden bijpassende kussens geborduurd en tapijten geweven. Deze ambachtelijke productiewijze bracht wel met zich mee dat de producten peperduur waren.
Arts and Crafts was dan ook uitsluitend te vinden in de landhuizen van de adel en de nieuwe industriële elite.
doelstelling
De Arts & Crafts beweging ging de strijd aan met het onpersoonlijke machineproduct, zij wilden kunst en eerlijke vormgeving. In de heropleving van het kunstambacht werden alle kunstvormen verenigd, en vormde decoratie een natuurlijke eenheid tussen functie van het product.
inspiratiebronnen
De middeleeuwse gilden, de vormentaal van de gotiek, de inrichting van middeleeuwse boerenhuisjes, het plattelandsleven en de natuur met haar rijkdom aan organische vormen van planten en dieren boden inspiratie.
kenmerken
- eerlijke vormgeving, eerlijk materiaalgebruik
- ambachtelijke kwaliteit
- simpele, rechtlijnige of organische vormen
- decoratie werd ook ontleend aan de constructie: meubels met zichtbare 'pen- en gat-' en zwaluwstaartverbindingen
- gestileerde bloemenmotieven op behang, tapijt en stoffen (dit inspireerde Laura Ashley voor haar met bloemetjes bedrukte stoffen)
William Morris op Pinterest
hoe ging het verder?
